وزارت تحصیلات عالی
معینیت علمی
ریاست انکشاف برنامه های علمی
برنامه ملی بازنگری و انکشاف نصاب تحصیلی پوهنتون های کشور
پوهنځیحقوق و علوم سیاسی
نصاب تحصیلی رشته علوم سیاسی و روابط بین الملل
تابستان 1398هـ -ش،کابل
پیام مقام وزارت تحصیلات عالی
نیروی بشری آموزش دیده و متخصص یکی از عناصر اصلی توسعه سیاسی، اجتماعی و اقتصادی کشورها شمرده میشود. بدون تردید
انکشاف همه جانبه افغانستان عزیز بدون حضور منابع بشری متخصص و متعهد امکان پذیر نخواهد بود. وزارت تحصیلات عالی
افغانستان و نهاد های تابع آن مسئولیت آموزش و تربیه متخصصین را در رشته ها و عرصه های مختلف عهده دار می باشند. وزارت
تحصیلات عالی به منظور تحقق این امر مهم با وجود چالش های فراوان متاثر از جنگ و بحران ها گام های مؤثر و مفیدی را در جهت
دسترسی همه افغانهای واجد شرایط به تحصیلات عالی، برداشته است. طوریکه امروز اغلب کارشناسان متصدیان ادارات دولتی و دست
اندرکاران سکتور خصوصی و تحصیل یافتگان از نهاد های تحصیلی افغانستان می باشند. رهبری، منسوبان و اعضای کادرعلمی
تحصیلات عالی افغانستان با درک مسئولیت و رسالت عظیم خویش باور دارند که اقدامات خوب صورت گرفته، ولی تا هنوز کافی نبوده ،
نیازهای سکتور های مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و دولت داری را به وجه احسن مرفوع نساخته است. با درک این واقعیت ما
باورمند هستیم که به منظور تکمیل آرزوها و خواسته های مردم عزیز افغانستان، لازم است که تلاش های بیشتری در زمینه صورت گیرد.
مردم افغانستان شایسته تحصیلات عالی با کیفیت میباشد که از اعتبار جهانی برخوردار بوده پاسخگوی نیاز های اساسی بازار کار
افغانستان از حیث تربیه نیروی انسانی باشد. در زمینه رسیدن به معیارهای لازم در حوزه ارائه خدمات علمی با کیفیت؛ داشتن نصاب
درسی هماهنگ با معیارهای جهانی، افغانستان شمول و کاربردی امر حتمی و الزامی است.
در پلان استراتژیک ملی وزارت تحصیلات عالی، تدوین نصاب تحصیلی معیاری به عنوان یکی از اهداف اصلی مطمح نظر قرار گرفت و
به کمیسیون ملی نصاب وظیفه سپرده شد تا رهنمود انکشاف و بازنگری نصاب تحصیلی را ترتیب نموده، به منظور آغاز روند بازنگری
اساسی و توحید نصاب ملی در اختیار تمامی پوهنتون ها و مؤسسات تحصیلات عالی دولتی و خصوصی قرار دهد. پروسه بازنگری
نصاب از یک سال قبل در تمام رشته ها از مرحله نیاز سنجی از سطح دیپارتمت ها، پوهنځی ها و پوهنتون ها ،مستفیدان از نهاد های
دولتی و خصوصی آغاز و همچنان مدل های متعددی سایر کشورها نیز مورد مطالعه و بررسی قرار گرفت.
مسرت داریم که پروسه بازنگری نصاب های درسی در رشته های حقوق، علوم سیاسی و روابطبین الملل، فقه و قانون، تعلمیات اسلامی
و ثقافت اسلامی؛ مبتنی بر رهنمود بازنگری نصاب، همت و همکاری همه جانبه ریاست انکشاف برنامه های علمی، کمیسیون ملی
نصاب تحصیلی و اعضای کادر علمی پوهنځی های حقوق و علوم سیاسی و شرعیات و علوم اسلامی پوهنتون های دولتی و خصوصی
کشور و به همکاری مالی و تخنکی بنیاد محترم آسیا( )The Asia Foundationو اداره بین المللی مبارزه علیه مواد مخدر و تنفیذ
قانون ( INLاینک به ثمر نشست. ما شاهد تلاش های مستمر، صادقانه و تخصصی همکاران خویش در نهادهای فوق الذکر در تمامی
مراحل از جمله مرحله نیاز سنجی، بررسی های مسلکی کمیته های تخصصی و برگزاری سه کلستر ملی (سه مرحله تدوین جدول نصاب
و مفردات، مرحله تدقیق و مرحله نهایی سازی در هر یک از رشته های فوق الذکر) بودیم و اقدامات صورت گرفته را که با کیفیت و
معیارهای عالی به انجام رسیده است، تحسن و تقدیر می کنیم.
اکنون با افتخار نصاب های بازنگری شده ی رشته های حقوق، علوم سیاسی و روابط بین الملل، فقه و قانون، تعلیمات اسلامی و ثقافت
اسلامی را منحیث اولین نصاب های نهایی شده در وزارت تحصیلات عالی افغانستان، جهت تطبیق در تمام پوهنتون ها و مؤسسات
تحصیلات عالی دولتی و خصوصی تقدیم جامعه علمی خویش می نماییم. امید داریم با تطبیق نصاب های جدید بسا از خلاها و کاستی
های قبلی رفع گردیده، ارائه خدمات تحصیلات با کیفت بهتر و بازدهی مؤثر تر صورت گیرد.
در پایان از تمام تهیه کنندگان نصااب های تحصایلی تمامی رشاته ها به خصاو رشاته های حقوق، علوم سایاسای و روابط بین الملل ،
فقه و قانون، تعلمیات اساالامیو دیپارتمنت ثقافت اساالامی به ویژه از همکاران گرامی در وزارت تحصاایلات عالی، بنیاد محترم آساایا
( ،)The Asia Foundation-Afghanistanاساااتاادان پر تلاش شاااامال در این پروساااه، ر ساااای پوهنځی هاا و آمرین دیپاارتمنات هاای
مربوطه، کمال قدردانی و سپاس گزاری می نمایم.
پوهنمل عبدالتواب بالاکرزی
معین علمی و سرپرست وزارت تحصیلات عالی
برنامه ملی بازنگری و انکشاف نصاب های تحصیلی
نصاب تحصیلیاز عناصر مهم و کلیدی برنامه های علمی در وزارت تحصیلات عالی است. تطبیق نصاب تحصیلی معیاری منحیث
نقشه راه برای محصلان و تربیه نیروی بشری کشور، از یک سو باعث بهبود کیفیت تدریس و آموزش در نهاد های تحصیلی گردیده
و از سوی دیگر فارغان با دانش و شایسته طبق نیاز بازار کار را به جامعه تقدیم میکند.از همین رو ،وزارت تحصیلات عالی به عنوان
اساسی ترین نهاد تنظیم کنندۀ امور تحصیلات عالی در کشور ،روند بازنگری و انکشاف نصاب های تحصیلی پوهنتون های کشور
با اهداف تنظیم آن مطابق به نیاز بازار کار، ضرورت استخدام کنندگان با رعایت معیار های پذیرفته شده جهانی در هر رشته
تحصیلی را با شعار "ملت واحد - نصاب تحصیلی واحد" در تمامی پوهنتون ها و موسسات تحصیلات عالی از سطح دیپارتمنت،
پوهنځی، پوهنتون تا وزارت تحصیلات عالی، آغاز نموده و قرار است یکصد و شصت و پنج رشته مختلف فارغ ده دوره لیسانس
موجود در کشور تحت پوشش این برنامه قرار گیر ند.
روند انکشاف نصاب با مرحله نیاز سنجی اغاز گردید که در آن به منظور تشخیص نیاز بازار کار، اعضای کادر علمی موسسات
تحصیلات عالی اعم از دولتی و خصوصی با ادارات ذیدخل ،نخبه ها و مراجع استخدام کننده نشست های مشورتی را دایر نموده
و بعد از جمع آوری نظریات آنها، آنرا به عنوان مواد کار در کلسترهای تخصصی رشته توسط متخصصین نصاب سازمورد تحلیل و
تجزیه قرار داده و در تنظیم نصاب های تحصیلی جدید از آن استفاده صورت گرفته است.
کلستر بازنگری نصاب های تحصیلی عبارت از گروپی از افراد متخصص ،مجرب و ذیدخل در رشته مربوطه اعم از استادان صاحب
نظر پوهنتونهای دولتی و خصوصی، نمایندگان استخدام کنندگان( دولتی و خصوصی) ، متخصصین ورزیده از پوهنتونهای
خارجی، نماینده فارغ التحصیلان سالهای اخیر و نماینده کمیسیون ملی نصاب وزارت تحصیلات عالی اند که بعد از مرور سایر
نصاب های موجود و ریفرنس های بین المللی نیازسنجی ها را کار شناسی نموده و در چندین مرحله نصاب ها را انکشاف میدهند.
در بازنگری نصاب های تحصیلی که براساس اهداف آموزشی هر رشته نصاب ترتیب شده و برای هر مضمون و درس اهداف آموزشی
تعریف شده که با اهداف آموزشی رشته مطابقت دارد، بر علاوه سایر نصاب های رایج در کشور، ریفرنس های معتبر رشته های
مشابه در دیگر کشور ها نیز مورد مطالعه قرار گرفته و از آن ها استفاده شده است. توجه به مهارت ها و توانایی های محصلان
مانند، مهارت استفاده از تکنالوژی معلوماتی، طرز تفکر انتقادی یا ) ، (Critical thinkingتوجه به کار عملی( ،)Internship
مهارت محاوره و ارتباطات ،بلدیت با کار گروپی و روحیه همکاری ،تقویه خلاقیت و نو آوری ،مهارت های حل مشکل ،مهارت های
آموزش مادام العمر( ،)Life Time Learnerآگاهی از کلتور های متفاوت جهانی ، تقویه حس وطن دوستی و روحیه اسلامی و
علاوه بر آن به معیارهای که توسط سازمان یونسکو به عنوان مهارت های قرن بیست و یکم تعریف گردیده نیز پرداخته شده و
رعایت گردیده است.
برنامه ملی بازنگری و انکشاف نصاب تحصیلی به همکاری کمیسیون ملی نصاب تحصیلی توسط ریاست انکشاف برنامه های
علمی وزارت تحصیلات عالی تطبیق میگردد .جا دارد که از همکاری اعضای محترم کمیسیون ملی نصاب و سایر اعضای ذیدخل
برنامه که با زحمات خستگی نا پذیر خویش در اکمال این برنامه ملی سهم داشته اند ،اظهار سپاس و قدر دانی نماییم.
پوه نمل خواجه زبیر صدیقی
رئیس انکشاف برنامه های علمی
پیشگفتار
ارائه آموزش های معیاری در حوزه حقوق و "علوم سیاسی و ر و ابط بین الملل" و تربیه نیروهای متخصص در بخشهای
مختلف حقوقی رسالت مهمی است که پوهن َحیهای حقوق و علوم سیاسی به عنوان نهاد های تحصیلات عالی عهده دار
هستند. باورمند هستیم زمانی نهادهای علمی میتوانند در اجرای رسالت خویش موفق باشند که علاوه بر ارائه آموزش های
نظری به ارتقای مهارت های عمل ی محصلان و اصلاح نصاب درسی به منظور فراهم آوری فرصت های شغلی بیشتر برای
فارغ التحصیلان بیش از پیش عطف توجه نمایند. نصاب تحصیلی( )Curriculumیک رکن اساسی در تحصیلات عالی هر
کشور است. زیرا نصاب تحصیلی در واقع بیوگرافی( شناسنامه) مشخصات و خصوصیات هر مضمون( کورس) بوده که به
منزله رهنمود فشرده و جامع برای موضوعاتی که قر ار است تغییر در فهم، سلوک و مهارت مسلکی محصلان و دانشجویان به
شکل مطلوب مطابق به اهداف مطروحه فراهم سازد می باشد.
در سطح هر یک از پوهنتون ها، پوهنڅی ها و دیپارتمنت ها، کمیته های نصاب تحصیلی وظیفه دارند تا نصاب تحصیلی را
که در سال های گذشته تدریس می گردید مورد ارزیابی، بازنگری و انکشاف قرار داده، مطابق نیاز جامعه، بازار کار، پیشرفت
تکنالوجی، آخرین دستاوردهای علمی و با لاخره مطابق به استندرد ها و معیار های محلی، ملی و جهانی عیار سازند. تاکید
اجماع ملی که در ماه حوت سال ۱۳۹۶در کابل در خصو معیاری سازی نصاب ها ی تحصیلی افغانستان برگز ار گردیده
بود؛ نیز بر همین موارد بود.
کمیته های بازنگری نصاب در سطح پوهنڅی ها و پوهنتون ها با تدوین و توزیع پرسشنامه از اعضای کادر علمی، فارغ
التحصیلان، محصلین بر حال و استخدام کننده های دولتی و خصوصی در زمینه نقاط ضعف، قوت، فرصت ها و چالش های
موجود در نصاب های درسی رشته های مختلف خواهان معلومات گردیدند. نتیجه تجزیه و تحلیل این پرسشنامه ها و مصاحبه
ها در هر ر شته نقاط ضعف و قوت را مشخص و فرصت ها و چالش های موجود را انعکاس داد. بر همین مبنی برای اصلاح و
بازنگری نصاب تحصیلی پلان های عملیاتی طرح و اولویت ها مشخص گردید.
در فاکولته های حقوق و علوم سیاسی کار بازنگری، توحید و معیاری سازی نصاب درسی بالای رشته های حقوق و "علوم
سیاسی و روابط بین الملل" آغاز گردید. در این روند نصاب های تحصیلی حدود ش صت فاکولته حقوق و علوم سیاسی دولتی
و خصوصی در سطح وزارت تحصیلات عالی مورد بازنگری و انکشاف قرار گرفت. بعد از بیش از یک سال کار تخصصی و تدویر
چندین مرحله کلستر در سطح ملی، مطالعه نیاز های بازار کار و بررسی الگوهای مختلف از سایر کشور ها؛ تدوین نصاب
واحد معیاری در سطح ملی به انجام رسید.
انتظار میرود با تطبیق نصاب های جدید، دانش آموخته های رشته های مورد نظر با دانش عمیق تر، مهارت های بیشتر،
نگرش مسئولیت پذیری و تعهد مسلط شوند، طوریکه بتوانند با سهولت های بهتری وارد عرصه کار گردیده، خدمات با کیفیت
و تخصصی را به جامعه انجام دهند. یقین داریم این دانش آموخته ها دارای مهارت مسلکی بالا، آشناه با کمپیوتر و انترنت،
مسلط به زبان های بین المللی، اعتماد به نفس، صداقت، توانمند به انجام تحلیل و تجزیه علمی مسایل اجتماعی می
باشند.
فهرست
عنوان صفحه
ماقادماه ............................................................................................................................. 1
د یادگااه.............................................................................................................................. 4
رساالات .............................................................................................................................. 4
ارزش هاا ............................................................................................................................ 4
اهداف آموزشی ..................................................................................................................... 4
نتایج متوقعه ......................................................................................................................... 5
معرفای مختاصر پوهنځی حقوق و علوم سیاسی ................................................................................ 5
نایااز ساناجای ...................................................................................................................... 6
ماعارفای ماحتاوی .................................................................................................................. 7
اشتراک کنندگان کلستر ها: .................................................................................................... 10
جدول سمستروار مضامین ....................................................................................................... 10
لیست مضامین اساسی رشته علوم سیاسی و روابط بین الملل ........................................................ 19
لیست مضامین تخصصی رشته علوم سیاسی و روابط بین الملل ..................................................... 20
لیست مضامین پوهنتون شمول و اختیاری رشته علوم سیاسی و روابط بین الملل................................. 21
لیست مضامین کار عملی و منوگراف رشته علوم سیاسی و روابط بین الملل...................................... 22
صنف اول – سمستر اول .......................................................................................................... 23
مفردات و پلان درسی هفته وار مضمون مبان ی علم سیاست (24 ........................................................... )۱
مفردات و پلان درسی هفته وار مضمون سازمان های بین الملل ی (30 ..................................................... )1
مفردات و پلان درسی هفته وار مضمون تاریخ روابط بین الملل( 37 ........................................................ )1
مفردات و پلان درسی هفته وار مضمون مبان ی جامعه شناس ی .............................................................. 44
مفردات و پلان درسی هفته وار مضمون مباد ی حقوق ...................................................................... 50
مفردات و پلان درسی هفته وار مضمون مباد ی اقتصاد ..................................................................... 56
مفردات و پلان درسی هفته وار مضمون آیین نگارش ........................................................................ 62
صنف اول – سمستر دوم .......................................................................................................... 69
مفردات و پلان درسی هفته وار مضمون مبان ی علم سیاست (70 ........................................................... )۲
مفردات و پلان درسی هفته وار مضمون سازمان های بین المللی (75 .................................................... )2
مفردات و پلان درسی هفته وار مضمون تاریخ روابط بین الملل( 82 ........................................................ )2
مفردات و پلان درسی هفته وار مضمون تاریخ اندی شه های سیاس ی غرب( 88 ............................................ )1
مفردات و پلان درسی هفته وار مضمون ترمینولوژی سیاس ی .............................................................. 94
مفردات و پلان درسی هفته وار مضمون اصول و مبان ی دموکراس ی ........................................................ 99
مفردات و پلان درسی هفته وار مضمون اداره و مدیریت .................................................................. 105
مفردات و پلان درسی هفته وار مضمون حقوق اساس ی عموم ی .......................................................... 111
صنف دوم – سمستر سوم ....................................................................................................... 117
مفردات و پلان درسی هفته وار مضمو ن تاریخ اندی شه های سیاس ی غرب( 118 .......................................... )2
مفردات و پلان درسی هفته وار مضمون روش تحق یق (125 ................................................................ )1
مفردات و پلان درسی هفته وار مضمون حقوق اساس ی افغانستان ....................................................... 131
مفردات و پلان درسی هفته وار مضمون اندی شه های سی اسی در اسلام ................................................. 136
مفردات و پلان درسی هفته وار مضمون سیاست و حکومت در جنوب آسیا ............................................. 141
مفردات و پلان درسی هفته وار مضمون تاریخ روابط خارج ی افغانستان ................................................. 147
مفردات و پلان درسی هفته وار مضمون جنبش ها و جریان های سیاس ی اسلامی .................................... 153
مفردات و پلان درسی هفته وار مضمون حقوق محیط زیست ............................................................ 159
مفردات و پلان درسی هفته وار مضمون حکومتداری خوب .............................................................. 165
صنف دوم – سمستر چهارم .................................................................................................... 173
مفردات و پلان درسی هفته وار مضمون روش تحق یق ( 2تخصص ی ) ..................................................... 174
مفردات و پلان درسی هفته وار مضمون اصول روابط ب ین الملل(180 ..................................................... )1
مفردات و پلان درسی هفته وار مضمون اندی شه سیاسی قرن بی ست ..................................................... 186
مفردات و پلان درسی هفته وار مضمون جغرافیای سیاس ی ............................................................... 191
مفردات و پلان درسی هفته وار مضمون نوسازی و توسعه سیاس ی ....................................................... 197
مفردات و پلان درسی هفته وار مضمون سیاست و حکومت در آسیای مرکز ی.......................................... 202
مفردات و پلان درسی هفته وار مضمون اصول رهبری ..................................................................... 208
مفردات و پلان درسی هفته وار مضمون نظام های انتخابات ی ............................................................ 214
صنف سوم – سمستر پنجم ..................................................................................................... 221
مفردات و پلان درسی هفته وار مضمون اصول روابط ب ین الملل(222 ..................................................... )2
مفردات و پلان درسی هفته وار مضمون حقوق بین الملل عموم ی(229 .................................................. )1
مفردات و پلان درسی هفته وار مضمون جامعه شناسی سی اسی (234 ..................................................... )1
مفردات و پلان درسی هفته وار مضمو ن مسائل سیاس ی - اقتصاد ی کشورها ی کم توسعه ............................ 241
مفردات و پلان درسی هفته وار مضمون حقوق اساسی مقای سوی ........................................................ 246
مفردات و پلان درسی هفته وار مضمون صلح و حل منازعات ............................................................ 252
مفردات و پلان درسی هفته وار مضمون مبانی دیپلماسی ........................................................... 259
مفردات و پلان درسی هفته وار مضمون جهان ی شدن ..................................................................... 267
مفردات و پلان درسی هفته وار مضمون سیاست و حکومت در جنوب شرق آسیا ...................................... 274
مفردات و پلان درسی هفته وار مضمون سیاست و حکومت در شرق میانه .............................................. 280
صنف سوم – سمستر ششم ..................................................................................................... 287
مفردات و پلان درسی هفته وار مضمون حقوق بین الملل عموم ی(288 .................................................. )2
مفردات و پلان درسی هفته وار مضمون جامعه شناسی سی اسی (293 ..................................................... )2
مفردات و پلان درسی هفته وار مضمون حقوق اداری ..................................................................... 299
مفردات و پلان درسی هفته وار مضمون مبان ی تحلیل سیاست خارج ی ................................................. 304
مفردات و پلان درسی هفته وار مضمون حقوق د یپلوماتیک و قونسل ی ................................................... 313
مفردات و پلان درسی هفته وار مضمون آداب و تشریفات د یپلوماتی ک ................................................... 318
مفردات و پلان درسی هفته وار مضمو ن سیاست و حکومت در ایالات متحده آمریکا ................................... 324
مفردات و پلان درسی هفته وار مضمون نظام سیاسی افغانستان ......................................................... 330
مفردات و پلان درسی هفته وار مضمون اداره محل ی ...................................................................... 336
مفردات و پلان درسی هفته وار مضمون حقوق بین الملل اسلامی ...................................................... 341
صنف چهارم – سمستر هفتم ................................................................................................... 349
مفردات و پلان درسی هفته وار مضمون تیوری های روابط بین الملل(350 .......................................)1
مفردات و پلان درسی هفته وار مضمون سیاست خارج ی قدرت های بزرگ( 356 .........................................)1
مفردات و پلان درسی هفته وار مضمون امنیت بین الملل ی ............................................................... 364
مفردات و پلان درسی هفته وار مضمون تجارت بین الملل ................................................................ 370
مفردات و پلان درسی هفته وار مضمون حقوق بشر ....................................................................... 376
مفردات و پلان درسی هفته وار مضمون سیاست مقایسوی ............................................................... 383
مفردات و پلان درسی هفته وار مضمون سیاست و حکومت در اروپا........................................... 389
مفردات و پلان درسی هفته وار مضمون جامعه شناسی سی اسی افغانستان ............................................. 395
صنف چهارم – سمستر هشتم .................................................................................................. 401
مفردات و پلان درسی هفته وار مضمون تیوری های روابط بین الملل (402 .................................... )2
مفردات و پلان درسی هفته وار مضمون سیاست خارج ی قدرت های بزرگ( 407 .........................................)2
مفردات و پلان درسی هفته وار مضمون اقتصاد سیاسی بین المللی .................................................... 414
مفردات و پلان درسی هفته وار مضمون روانشناسی سیاسی ............................................................. 421
مفردات و پلان درسی هفته وار مضمون مسایل سیاس ی جهان .......................................................... 428
بخش اول: عمومیات و جدول سمستروار مضامین | 1
مـقـدمـه
سااختار، محتوا و بازدهی نصااب تحصایلی در نظام تحصایلات عالی یک کشاور اگر بر اسااس معیار های علمی و بین المللی
باشااد؛ عامل توسااعه همه جانبه جامعه و پدید آورنده افق های روشاان برای نساال های بعدی اساات. برای رساایدن به این
اهداف، بازنگری و تجدید نظر به صااورت مسااتمر در نصاااب های تحصاایلی به عنوان یک عنصااری تاثیر گذار و سااودمند،
پذیرفته شاده اسات. چنانچه بازنگری نصااب تحصایلی در پوهنتون ها و نهاد های تحصایلات عالی در ساطح جهان امر مهم و
مداوم شامرده می شاود. پرداختن به مشاکلات جامعه و ارائه راهکار های عملی برای رفع آن ها بدون داشاتن نصااب تحصایلی
به روز شده و معیاری امکان پذیر نمی باشد. تلاش های دوامدار مسئولین محترم نظام تحصیلات عالی افغانستان، از سطح
دیپارتمنت ها تا مقام وزارت تحصایلات عالی نیز بر این امر مهم اساتوار اسات که نقشاه راه تحصایلات عالی؛ داشاتن نصااب
تحصیلی معیاری در تمامی رشته ها است.
تیم های تخصاصای تدوین، تدقیق و نهایی ساازی نصااب رشاته های حقوق و علوم سایاسای و روابط بین المللو پوهنتون
های دولتی و خصااوصاای کشااور افتخار دارند که در پرتو قوانین و پالیساای های وزارت محترم تحصاایلات عالی، تحت نظر
ریاست محترم انکشاف برنامه های علمی، مبتنی بر استراتیژی پوهنتون ها و مؤسسات تحصیلات عالی مربوطه خویش و به
حمایت مالی و تخنیکی مؤساساه محترم بنیاد آسایا؛ برنامه بازنگریو انکشـاف نصـاب تحصـیلی رشـته های حقوق و
“علوم سـیاسی و روابط بین الملل را از زمستان 1396در سطح دیپارتمنت ها و فاکولته ها آغاز نمایند. این تلاش ها الی
بهار 1398هااااا.ش. ادامه یافت .اساتادان پوهنتون های دولتی و خصاوصای مرکز و ولایات در قالب کمیته های تخصاصای
بازنگری نصااب تحصایلی رشاته های حقوق و علوم سایاسای و روابط بین الملل و کلساترهای ساه گانه؛ نصااب تحصایلی رشاته
های حقو ق و علوم سیاسی و روابط بین الملل را بازنگری کامل نمایند. نسخه جدید نصاب های تحصیلی جداگانه برای هر
رشاته که مشاتمل بر مفردات و پلان درسای هفته وار برای هر مضامون میباشاد، را نهایی سااخته و به مقام وزارت تحصایلات
عالی و مجموعه اکادمیک حقوق و علوم سیاسی افغانستان تقدبم می نمایند.
به منظور توحید و بازنگری نصااب درسای رشاته حقوق و رشاته علوم سایاسای و روابط بین الملل اقدامات اولیه بنا بر نیاز
جامعه، هدایت مقامات ذیصالاح و همکاری تخنیکی دفتر مؤساساه بنیاد آسایا از زمساتان ساال 1396و بهار 1397در ساطح
دیپاارتمنات هاای پوهنتو ن هاای مختلف باه خصاااو پوهنتون کاابال و پوهنتون هاای زون هاا آغااز گردیاد. در این مرحلاه نیااز
| 2بخش اول: عمومیات و جدول سمستروار مضامین
سنجی از محصلین، اعضای کادر علمی، ذینفع های محلی، ملی و بین المللی از طریق توزیع پرسشنامه ها، انجام مصاحبه
ها و تدویر ورکشااه ها انجام یافت. همچنان به هدف بهره گیری از تجربیات ساایر کشاورها؛ مطالعه نصااب های تحصایلی
برخی پوهنتون های معتبر کشاورهای منطقه و جهان( شاامل پوهنتون های از کشاورهای؛ مصار، ایران، پاکساتان، مالیزیا،
اندونیزیا، ایالات متحده، عربسااتان سااعودی، ترکیه، عراق و هندوسااتان) نیز صااورت گرفت. همچنان از تجربیات برخی از
متخصاصاین اصالاح نصااب تحصایلی خارجی و داخلی که در زمینه انکشااف تحصایلات عالی افغانساتان به خصاو رشاته
های مورد نظر، دارای تجربه و تخصص بودند ،استفاده بهینه صورت گرفت.
در قدم بعدی، کمیته های تخصاصای بازنگری نصااب تحصایلی رشاته حقوق و رشاته علوم سایاسای و روابط بین الملل با
اشااتراک برخی اعضااای مجرب کادر علمی پوهنتون های خصااوصاای و دولتی، نمایندگان کمیته ملی بازنگری نصاااب و
تعدادی از نمایندگان ذینفع ها و مؤسااسااات همکار در سااطح وزارت تحصاایلات عالی تدویر یافت. این کمیته گزارش های
اولیه واصاله و کریکولوم های تحصایلی از پوهنتون های مختلف (حدود سای گزارش ارزیابی مقدماتی و سای نصااب تحصایلی
از پوهنتون های دولتی و خصاوصای) را مورد بررسای قرارداد .گزارشاات واصاله از مؤساساات ملی و بین المللی ،نهاد های
عدلی و قضاایی، انجمن مساتقل وکلای مدافع افغانساتان و ساایر پیشانهادات واصاله را نیز مطالعه و بررسای نمود. همچنان
اعضا ای کمیته های مذکور نصااب های تحصایلی رشاته های مورد نظر را در برخی پوهنتون های کشاورهای را که قبلا نام
برده شد ،نیز از نظر گذراندند. در اخیر کمیته های مذکور مسوده توحید شده و معیاری نصاب تحصیلی رشته حقوق و رشته
علوم سیاسی و روابط بین الملل را تدوین و جهت بررس ی به کلسترهای رشته های متذکره ارائه نمودند.
مساوده نصااب تحصایلی رشاته های علوم سایاسای و روابط بین الملل و حقوق در ساه کلساتر جداگانه و در فاصاله زمانی
بیشااتر از شااش ماه ، بررساای گردید. در هریک از کلسااترها با درنظرداشاات نیاز و مبرمیت موضااوع بین 48الی 120تن از
اعضاای کادر علمی پوهنتون های مختلف دولتی و خصاوصای از ساطح مرکز و ولایات در ساالون تجمعات وزارت تحصایلات
عالی اشااتراک نمودند. همچنان در این کلسااتر ها نمایندگان با صاالاحیت نهاد های چون سااتره محکمه، لوی څارنوالی،
وزارت خانه های عدلیه ،حج، ارشااد و اوقاف، کار و امور اجتماعی، اطلاعات و فرهنگ، معارف، داخله؛ کمیسایون مساتقل
نظارت بر تطبیق قانون اسااسای افغانساتان، کمیسایون مساتقل اصالاحات اداری و خدمات ملکی، کمیسایون مساتقل حقوق
بشار افغانساتان، انجمن مساتقل وکلای مدافع افغانساتان، شاورای علمای افغانساتان، اداره ،MECموساساات بین المللی
مانند ،LESPA ،UNDP ،GIZ ،USIPفارغ تحصاایلان پوهنځی حقوق و علوم ساایاساای، اعضااای محترم کمیساایون ملی
نصاب تحصیلی وزارت تحصیلات عالی و سایر موسسات و نهاد های همکار فعالانه اشتراک نمودند. در پایان و بعد از چندین
نوبت بازنگری و اصالاح مجدد؛ نصااب تحصایلی رشاته های حقو ق و علوم سایاسای و روابط بین الملل مشاتمل بر مضاامین،
کریدیت ها، مفردات و پالیسی کورس های جداگانه برای هر مضمون توحید و نهایی گردید.
کاسااتی ها و تناقضاااتی همچون؛ موجودیت نصاااب های متعدد در سااطح پوهنتون های مختلف، تداخل بین رشااته ها،
تاداخال بین محتوای مضاااامین، عادم موجودیات کود نمبر واحاد و ملی، عادم توجاه باه مهاارت هاای عملی و کااربردی دانش
آموختگان، عدم تعریف درسات از مواد لایحه سایساتم کریدیت تحصایلات عالی، عدم موجودیت منابع همساان و معیاری در
ساااطح ملی، عادم موجودیات تنااساااب بین تعاداد کریادیات هاا، عادم تعریف دقیق از نوع مضااامون، تفااوت فااحش در رویکرد
تطبیق لایحه کریدیت به ارتباط نصاااب تحصاایلی و غیره موارد که در نصاااب های تحصاایلی قبلی رشااته های مورد نظر به
اساتناد اساناد و شاواهد گردآوری شاده وجود داشات، کوشاش گردید در نصااب جدید رفع گردد. تفکیک کامل رشاته های
حقوق و علوم سیاسی یکی دیگر از دستاوردهای مهمی بود که برای اولین بار در نصاب تحصیلی سراسری کشور انجام شد.
بخش اول: عمومیات و جدول سمستروار مضامین | 3
در نتیجه تغییر اسااسای ۶۰فیصاد در مضاامین و مفردات رشاته علوم سا یاسای و روابط بین المللو و تغییر و اصالاح اسااسای
بیشاتر از ۴۰فیصاد مضاامین و مفردات رشاته حقوق صاورت گرفت. با توجه به اقدامات صاورت گرفته و نیاز به افزایش حس
تعهد به ارزش های اسلامی و ملی؛ نصاب تحصیلی رشته های مورد نظر با داشتن شاخصه های ذیل نهایی گردید:
"نصااب واحد معیاری ملی که در ساطح تمام پوهنتون های دولتی و خصاوصای کشاور قابل تطبیق باشاد؛ با تعریف کامل از هر
مضامون که شاامل عنوان، نوع ،تعداد کریدیت، صانف و سامساتری که تدریس می شاود، با معرفی منابع اصالی و منابع ممد
درسای برای هر مضامون، با تعریف کامل اهداف رشاتوی و مطابقت آن با اهداف اختصااصای هر مضامون، با تدوین پالیسای
کورس های درسای مشاخص و قابل اجرا، با معرفی روش های تدریس مطابق ایجابات هر مضامون، با تعریف مسائولیت های
اکادمیک و اخلاقی اساتاد و محصال و با رویکرد افزایش ظرفیت های مسالکی، تحقیقاتی و عملی محصالین در حوزه تفکر
انتقادی ،نگارش حقوقی، بررسای و تشاخیص قضاایا، مرور قوانین و متون فقهی، ارتقاو روحیه کار جمعی، تقویت اعتماد به
نفس و همدیگر پذیری."
شاایان تذکر اسات که دیپارتمنت های رشاته حقوق و رشاته علوم سایاسای و روابط بین الملل در مقطع لیساانس در تمام
پوهنتون های افغانساتان اعم از دولتی و خصاوصای غیر فارغ ده می باشاند. به منظور هرچه تخصاصای تر شادن خدمات
تحصیلی؛ نیاز است تمام پوهن ُحی های حقوق و علوم سیاسی، موجودیت دیپارتمنت های چهارگانه؛ حقوق عمومی، حقوق
جزا و علوم جنایی، حقوق خصاوصای و روابط بین الملل را در قدم اول تکمیل نمایند .ایجاد دیپارتمنت های حاکمیت قانون
و حقوق بشر، علوم سیاسی و توسعه سیاسی نیز برای پوهنتون های که شرایط لازم را تکمیل می نمایند، توصیه می گردد.
دری
پشتو
English
حقوق
حقوق
Law
علوم سیاسی و روابط بین
المللسیاسی علوم او نریوال اړیکه
Political Science and International
Relations
امید اساات تلاش های صااورت گرفته بخشاای بزرگی از چالش ها و مشااکلاتی موجود در این زمینه را پایان داده و زمینه
تحصیل بهتر را برای فرزندان این مرزوبوم در رشته های نامبرده فراهم سازد.
در اخیر از مسئولین محترم وزارت تحصیلات عالی، کارکنان دفتر محترم بنیاد آسیا، اعضای کمیته های تخصصی باز نگری
نصااب و اشاتراک کنندگان کلساتر های ساه گانه که با ساعه صادر و پشات کار موجب موفقیت این پروساه گردیدند، اظهار
سپاس و امتنان می نماییم.
| 4بخش اول: عمومیات و جدول سمستروار مضامین
دیـدگـاه
رشته علوم سیاسی و روابط بین الملل، شامل موضوعات و مباحث کلیدی سیاست و روابط بین الملل است که در قالب مضامین گوناگون
طی هشت سمستر تحصیلی فرا گرفته می شود و فارغان این رشته قادر خواهند بود تا در حوزه سیاست نظری و عملی مصدر خدمات
ارزنده گردند.
رسـالـت
بقا، پایداری و جایگاه افراد، گروه ها و ملت ها در گروه سیاست و سیاست ورزی است. و سیاست ورزی درست در گرو دانش و معرفت
سیاسی است و دانش سیاسی هم در نتیجه یک سیستم تحصیلی و آموزشی پویا و کارآ بدست می آید. با توجه به گسترش دموکراسی و
بحث مشارکت مردم در عرصه های سیاسی و افزایش روز افزون روابط بین الملل، ضرورت فراگیری دانش سیاسی به گونه علمی و بر
اساس برنامه ریزی های دقیق در نظام آموزشی و تحصیلی، تجدید نظر و بازنگری در سیستم نصاب تحصیلی نظام تحصیلات عالی
افغانستان ضرورت است که همواره احساس می شود و لازم است پیوسته در معرض بازنگری قرار داشته باشد تا همگام با تحولات و
دگرگونی های جهان امروزی باشد.
ارزش هـا
با توجه به اصول حاکم بر جامعه ،حفظ منافع علیای کشور، تحکیم وحدت ملی، تعهد به ارتقای کمی و کیفی آموزش علمی و کاربردی
دانش علوم سیاسی و روابط بین الملل، به کارگیری استندردهای پذیرفته شده بین المللی در محیط اکادمیک، تعمیم مسئولیت
پذیری ،ارزش های اساسی ذیل مطمح نظر قرار گرفته است:
• باور و احترام به ارزش های اسلامی و ملی؛
• تقویت روحیه وحدت ملی، همگرایی و تحکیم ثبات سیاسی؛
• احترام به کرامت انسانی، تعمیم عدالت، برابری و قانونیت؛
• تحصیلات عالی با کیفیت و معیاری متناسب با نیاز جامعه و بازار کار؛
• اصل مسئولیت پذیری و قانونگرایی؛
• اداره سالم ،مؤثر و کارآمد.
اهداف آموزشی
فارغان رشته علوم سیاسی و روابط بین الملل، توانای های ذیل را کسب خواهند نمود:
• توانایی استفاده علمی و مسلکی از دانش سیاسی و روابط بین الملل در عرصه سیاست داخلی خارجی و نیز سیاست بین
الملل؛
• توانایی تجزیه و تحلیل مسلکی مسایل ملی، منطقه و جهانی؛
• توانایی علمی در امر سیاست گذاری، مدیریت مذاکرات، مدیریت بحران ها و صلح و حل منازعات؛
• توانای کار در ارگان ها، نهادها و موسسات دولتی و غیر دولتی که نیاز به دانش و مهارت های سیاسی دارند؛
• توانایی درک و برداشت علمی از رفتارها، روندها، ساختار ها و پدیده های سیاسی؛
• برخورداری از تفکر انتقادی و توانایی انجام امور آموزشی و تحقیقی؛
بخش اول: عمومیات و جدول سمستروار مضامین | 5
• توانایی ادامه تحصیلات عالی در مقطع ماستری و دوکتورا ؛
• الگو قرار گرفتن برای دیگران، امانت داری در مسلک، انتقال دانش به دیگران، استفاده موثر از دانش سیاسی برای پیشرفت
و توسعه جامعه .
نتایج متوقعه
• شناخت مبانی، ساختار و منابع علم سیاست و تشخیص جایگاه و چگونگی کاربرد علم سیاست در اعمال قدرت
توسط نظام های سیاسی- حقوقی؛
• تربیه کادر های مسلکی با قابلیت تجزیه و تحلیل علمی مباحث مربوط به روابط و مناسبات سیاسی در سطح ملی،
منطقه ای و جهانی؛
• تربیه منابع بشری متخصص و متعهد که قادر باشند با روحیه ملی در سکتور خصوصی و دولتی اعم از نهاد های
علمی تحقیقاتی و خدماتی به شامل کار شوند؛
• ارائه دانش نظری و عملی علم سیاست منظور نهادینه سازی علمی وحدت ملی، مشارکت سیاسی، تقویت مردم
سالاری، حاکمیت قانون و حکومت داری خو ب، ایجاد اداره سالم و کاهش فساد اداری؛
• ارتقاودانش محصلان به منظور شناخت زیر ساخت های اجتماعی، اصول وقواعد حاکم برروابط میان نیروهای
اجتماعی ،چگونگی کارکرد های نیروهای اجتماعی در مقابل دولت و تحلیل این روابط؛
• انکشاف مهارت های انجام تحقیقات علمی، تفکر انتقادی، تحلیل سیاسی، فن مذاکره، مشوره دهی سیاسی،
مدیریت و رهبری.
معرفـی مختـصر پوهنځی حقوق و علوم سیاسی
پوهنځی حقوق و علوم سیاسی در سال 1317ها ش بر اساس فرمان شاهی بنام اکادمی حقوق و علوم سیاسی در کابل تاسیس
گردیده است. به تاریخ 7ثور همان سال با پذیریش 25محصل با وسایل ابتدائی و تعداد پنج نفر استاد در عمارت لیسه حبیبیه
واقع پل باغ عمومی به فعالیت آغاز و در سال 1320در اثر پیشنهاد ریاست اکادمی و منظوری مقام صدارت ،این اکادمی به فاکولته
حقوق وعلوم سیاسی ارتقا یافت. در ضمن، مدت تحصیل نیز از سه سال به چهار سال بالابرده شد. برای تنظیم امور اداری و
تدریسی پوهنحی در سال 1317تعلیمات نامه ئی توسط مجلس استادان تصویب و به منصه اجرا گذاشته شد. این تعلیمات نامه
در 1323تعدیل گردید که در آن مدت تحصیل سه سال عمومی و یک سال اختصاصی پذیرفته شد .در آن زمان این پوهنځی دارای
کادر دایمی نبوده و دروس توسط استادانی افتخاری پیش برده می شد که وظیفه اصلی شان خارج از پوهنځی بود. بنا بر این ،در
سال 1324برای بار اول سیستم استخدام اسیستانت های بوجود آمد. بلاخره در سال 1336براساس پیشنهاد ریاست پوهنځی و
منظوری مقامات ذیصلاح مقرره پذیرش کادر علمی ترتیب و تهیه گردید.
در آغاز تحصیل محصلان این پوهنځی را افرادی تشکیل میداد که توسط ادارات دولتی معرفی میگردید. اما در سال 1320برای
اولین بار یک تعداد از فارغان صنوف دوازدهم لیسه های مرکزی به این پوهنځی جذب گردیدند. در سال 1323بر اساس تعدیل
تعلیمات نامۀ تدریسی پوهنځی ،رشته های اختصاصی ذیل ایجاد گردید:
.1رشتۀ اداری و حقوق
.2رشتۀ اقتصاد و مالی
| 6بخش اول: عمومیات و جدول سمستروار مضامین
.3رشتۀ سیاسی
سپس در سال 1336برای تصمیم مقامات ذیصلاح، سه رشته مذکور به دو رشتۀ ذیل تبدیل گردید:
.1رشته اداری ( خدمات عامه)
.2رشته دیپلوماسی
در سال
ًا
بعد 1344رشته دیپلوماسی به رشته قضائی و څارنوالی مبدل گردید که تاکنون نیز داری همین دو رشته می باشد.
در ابتدا این پوهنځی توسط استادان ترکی که در وزارت خارجه بحیث مشاورین ایفای وظیفه می نمودند همکاری علمی میگردید.
سپس در سال 1339میان این پوهنځی و پوهنتون سربن فرانسه پروتوکول همکاری عقد گردید که تا سال 1357ادامه یافت.
نـیـاز سـنـجـی
هیئت رهبری و کمیته کاری نصاب پوهنځی های حقوق و علوم سیاسی پوهنتون های دولتی به همکاری مؤسسه
محترم بنیاد آسیا برنامه بازنگری و انکشاف کریکولم پوهنځی حقوق و علوم سیاسی را در مدت یک سال گذشته تدوین و
اجرا نمود ه است. برنامه بازنگری و انکشاف کریکولم پوهنځی های حقوق و علوم سیاسی طی دو فعالیت عمده و اساسی
انجام داده شد : -1راه اندازی برنامه نیاز سنجی با تدوین و توزیع پرسشنامه ها و تجزیه و تحلیل داده ها -2و برگزاری
فعالیت های گروهی در قالب ورکشاه ها و تجزیه و تحلیل داده ها.
برنامه نیازسنجی به هدف برر سی میزان مطابقت کریکولم موجود پوهنځی های حقوق و علوم سیاسی با انتظارات و نیازمندی
های ذینفعان اعم از مفید بودن و کاربردی بودن مضامین، بروز بودن و معیاری بودن مفردات، بومی بودن و معیاری بودن
منابع درسی، شناسایی نکات ضعف و قوت کریکولم تحصیلی پوهنځی حقوق و علوم سیاسی و همخوانی نصاب ها با معیار
های بین المللی، راه اندازی گردیده بود. فعالیت های گروهی و تجزیه و تحلیل داده های آن به هدف سنجش نیاز های
اساسی بازار کار و فراهم آوری فرصت های شغلی بیشتر برای فارغ التحصیلان هر دو رشته پوهنځی حقوق و علوم سیاسی با
توجه به اشباع شدن بازار کار تدویر گردید. در بخش نخست داده های حاصل از پرسشنامه ها و در بخش دوم داده های
حاصل از فعالیت های گروهی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
اجراآت زیر به منظور تجزیه و تحلیل پرسشنامه ها صورت گرفته است:
-1ترتیب تیم کاری در قالب کمیته نصاب هر پوهنځی: به اساس جلسه کمیته نصاب پوهنځی های حقوق و علوم سیاسی
این تیم کاری با معرفی یک نماینده از سوی دیپارتمنت های چهارگانه و آمریت کمیته نصاب پوهنځی حقوق و علوم
سیاسی تشکیل گردید.
-2شناسایی ذینفعان: پوهنځی حقوق و علوم سیاسی با ذینفعان متعددی چه در داخل و چه در خارج در تعامل میباشد
که هر یک میتوانند بر پوهنځی اثر گذاشته و یا از پوهنځی اثر پذیر باشند. هر یک از ذینفعان نیاز ها و انتظار های قابل
توجهی دارند که پوهنځی حقوق و علوم سیاسی در راستای بازنگری کریکولم آن ها را میبایست در نظر گیرد. ذینفعان
پوهنځی حقوق و علوم سیاسی قرار ذیل اند:
• دیپارتمنت ها : دیپارتمنت های مختلف پوهنتون های دولتی و خصوصی از ذینفعان اثر گذار اند .پیشنهاد بازنگری
کریکولم، تنظیم مفردات و تعین روش تدریس از صلاحیت های دیپارتمنت ها است که در چگونکی ارائه خدمات
آموزشی بسیار تاثیر دارد.
بخش اول: عمومیات و جدول سمستروار مضامین | 7
• ریاست ارتباط خارجه و ادارت دولتی غیر قضایی: از ذینفعان اثر پذیر در زمینه جذب فارغان پوهنځی حقوق به
خصو رشته اداری – دیپلوماسی میباشد مانند وزارت خارجه و نهاد های بین المللی.
• سکتور خصوصی اعم از تجار، سرمایه گذاران، بانک های خصوصی، اتحادیه ها و اصناف: این گروه حوزه کاری
مساعد و نسبتآ بکر برای فارغان رشته قضایی - څارنوالی به حساب می آید. با توجه به تعداد زیاد فارغ التحصیلان
حقوق و علوم سیاسی و اشباع شدن بازار کار، نیاز های این سکتور شناسائی و در کریکولم تعداد از مضامین بر اساس
آن درج گردید تا زمینه فراهم ساختن کارآموزی و فرصت های شغلی در آینده برای فارغ التحصیلان بیشتر میسر
گردد.
• محصلان :این گروه از ذینفعان اثر پذیر اند و به صورت مستقیم خدمات آموزشی به آنها ارئه میشود.
• فارغ التحصیلان: این گروه نیز از ذینفعان پوهنځی حقوق و علوم سیاسی اند، که در راستای تدوین کریکولم نیاز
های ایشان در زمینه فراهم آوری فرصت های شغلی مساعد در نظر گرفته شد.
-3تدوین و توزیع پرسشنامه ها، برگزاری کارهای گروهی در قالب ورکشاه ها با اشتراک ذینفع های دولتی، خصوصی و
موسسات همکار در سطح ولایات و مرکز و تجزیه و تحلیل داده های واصله. هدف از تدوین و توزیع پرسشنامه ها بررسی
میزان مطابقت کریکولم فعلی پوهنځی حقوق و علوم سیاسی با انتظارات و نیازمندی های بازار کار و ذینفعان بوده است.
مباحثی همچون مفید و کاربردی بودن مضامین، بروز بودن و معیاری بودن مفردات، بومی و اکادمیک بودن منابع
درسی و شناسایی نکات ضعف و ق وت نصاب تحصیلی پوهنځی های حقوق و علوم سیاسی تمرکز بیشتر گردیده است.
-4تدویر ورکشاب ها به اشتراک ذینفع ها و نهاد های همکار در سطح مرکز و زون ها که هدف از برگزاری فعالیت های
گروهی و تجزیه و تحلیل داده های آن سنجش نیاز های اساسی بازار کار در رشته حقوق و علوم سیاسی و فراهم آوری
فرصت های شغلی بیشتر برای فارغ التحصیلان هر دو رشته پوهنځی حقوق و علوم سیاسی و با توجه به اشباع شدن
بازار کار فعلی بوده است. اشتراک کنندگان درین ورکشاب ها خلا های موجود در نصاب تحصیلی بخصو در حوزه
عملی را انعکاس داده، پیشنهادات خویش را ارائه نمودند. این پیشنهادات توحید در پروسه بازنگری نصاب به آنها ترتیب
اثر داده شد.
-5بررسی و توحید پیشنهادات واصله از نهاد های عدلی و قضایی، موسسات و انجوهای حقوقی و سایر نهاد های ذی
علاقه در سطح ولایات مختلف. این پیشنهادات به طور کلی بخشی از رهنمود اصلاح کریکلم تحصیلی در مراحل بعدی
گردید.
-6تحلیل پرسشنامه ها: بعد از جمع آوری پرسشنامه ها تیم کاری هر هفت نوع پرسشنامه را با استفاده از نرم افزار SPSS
تحلیل و داده های حاصل از این پرسشنامه ها مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
مـعـرفـی مـحتـوی
أ. مدت دوره تحصـیل:دوره لیساانس رشاته علوم سایاسای و روابط بین الملل به طور عادی چهار ساال تحصایلی را در بر می
گیرد.
| 8بخش اول: عمومیات و جدول سمستروار مضامین
ب.کریدیت ها و کود نمبر مضــامین: در این کریکلم مجموع تعداد کریدیت ها در کتگوری های چهار گانه فوق 146کریدیت
تثبیت گردید. تمامی پوهنځی های حقوق پوهنتون های دولتی و خصاوصای و دیپارتمنت های مربوطه آن ها مکلف به
اجرای این نصاب تحصیلی می باشند.
ج . مضـامین درسـی و ک